Ostali nazivi: slatki krompir, indijski krompir; engleski naziv: sweet potato; njemački naziv: süßkartoffel; latinski naziv: ipomoea batatas.
Iako možda niste imali priliku da probate, vjerovatno ste mnogo puta čuli za slatki krompir ili batat. Na zapadu, slatki krompir je česta delikatesa na njihovim trpezama, posebno u vrijeme praznika. Batat je klasifikovan kao namirnica bogata ugljenim hidratima. To je sorta krompira, po sastavu slična običnom bijelom ili crvenom krompiru kod nas. Mnogi svrstavaju vrste krompira u istu „korpu“, kao da su sve vrste iste, ali griješe. Sorte krompira se distinktivno odvajaju jedni od drugih, pogotovu kada se govori o okusu, teksturi i nutritivnim vrijednostima. Slatki krompir nije nikakav izuzetak u ovom slučaju.
Izgled i uzgoj
Batat izgledom pomalo podsjeća na krompir, a pomalo na repu, jer je na kraju zašiljen kao vrh repe ili šargarepe, a crvenkasta boja još više doprinosi izgledu. Kada su boje kore ovog krtolastog povrća u pitanju, postoje tri osnovne boje u koje se mogu svrstati. Batat se može naći u narandžastoj, ljubičastoj i bjeloj boji. U prodaji se mogu naći i u crvenoj i žutoj boji, nijanse koje variraju između tri osnovne.
Batat je plod višegodišnje biljke. Uspjeva na toplim klimama, plodnim, vlažnim i osunčanim terenima. Može uspjeti i na našim prostorima, ali pod uslovom da se sadi kada prođu sve opasnosti od mrazeva, a vađenje se obavlja u jesen. Na našim prostorima se zbog uslova klime tretira kao jednogodišnja biljka.
Istorija
Batat se poput požara proširio po čitavom svijetu, što zbog njegove hranljive vrijednosti, i zbog brojnih istraživanja nutritivnog profila. Pravo porijeklo odakle je divlji batat uzgojen i kultiviran za nas ovakav kakav jeste, su područja Centralne i Južne Amerike. Navodi stari 10 000 godina pronađeni na zidinama peruanske pećine najstariji su dokazi korištenja ovog povrća u ishrani. Kristofer Kolumbo je prvi, koji je donio batat u Evropu, i to poslije prvog putovanja u Novi Svijet 1492. godine. Tokom 16. vijeka potražnja se proširila i na druge krajeve svijeta.
Najveći proizvođači danas su Kina, Uganda, Nigerija i Indonezija. U Evropi najuspješnija kultivacija zabilježena je u Španiji i Francuskoj. Na našem području komercijalni nasadi batata postoje u Srbiji i Hrvatskoj. U obe zemlje uzgoj je počeo tokom 2005. i 2006. godine.
Nutritivna vrijednost
Osim velikog udjela škrob, batat ima odličan nutritivni profil i izuzetan je izvor vitamina i minerala. Najbogatiji je beta-karotenom, provitaminom A kartenoidom, što se može zaključiti po slatkoći okusa (ovaj antioksidans se nalazi i u mrkvi, zbog čega isto ima sladak okus) i crvenoj boji povrća. Postoji više vrsta batata, koji variraju po boji, od žute do jarko crvene. Oni najcrveniji imaju najveće količine beta-karotena. Beta-karoten u batatu je prisutan u količini i više nego što nam treba dnevno. Prema vrijednostima dnevnog unosa predviđenog od strane USDA (Unated States Department of Agriculture) na 100 grama namirnice batata, obezbjedit ćete čak, 214% dnevnog unosa beta-karotena u vaš organizam. Ovaj antioksidans je dosta značajan za naš organizam jer utiče na održavanje kvalitete vida, jača imunitet i ima jak uticaj na sprječavanje oksidativnih oboljenja, to jest raka. Ako želite da apsorpcija beta-carotena u vašem tijelu bude što veća, jedite ga zajedno sa mastima ili unesite masti prethodno, jer je beta-caroten rastvorljiv u mastima.
Kako su studije otkrile – konzumacija ove namirnice drastično povećava nivoe vitamina A. Za djecu u razvoju, preporuča se ubacivanje ove namirnice u ishranu. Istraživanja u Africi su pokazala da djeca samo ovom namirnicom zadovoljavaju dnevni unos potreba kompletnog vitamina A, od 35% pa čak, do 90%.
Batat je škrobasta hrana ili drugačije rečeno odličan izvor ugljenih hidrata. Upoređujući batat sa običnim bijelim ili crvenim krompirom kod nas, riječ je o kompleksnom ugljenom hidratu sa manjim glikemijskim indeksom. To ga čini boljim izborom za one koji regulišu ishranu. Što je glikemijski indeks namirnice manji, to nam omogućava duže vrijeme razlaganja unešenog ugljenog hidrata na molekule glukoze. Glukoza se po potrebi transportuje ostalim organima i obezbjeđuje nam energiju tokom dana. Batat je idealan obrok, ako trebate rezerve energije, koja će se postepeno oslobađati prije treninga ili uopšte tokom dana. Sadrži jako malo šećera, oko 4 grama na 100 grama namirnice, to je predstavlja odličnom namirnicom za dijabetičare.
Batat ima nešto više proteina nego običan krompir (oko 1,6 grama na 100 grama namirnice), a masti ima jako malo (oko 0,05 grama na 100 grama namirnice). Vlakana ima oko 3 grama, što zadovoljava oko 26% dnevnih potreba.
Mnoge mahunarke i krtolasto povrće imaju jedinstvene zalihe proteina. U proteinima batata postoje zalihe sporamina, gdje su najnovija istraživanja pokazala značajne uticaje na zaštitu od oksidativnih oštećenja.
Od vitamina koji se još mogu unijeti iz batata možemo spomenuti vitamin C i vitamin E, te komplekse vitamina B. Sadrži sve minerale od kojih najviše sadrži kalcijum (Ca), kalijum (K), fosfor (P), mangan (Mn) i bakar (Cu).
Nutritivne vrijednosti u batatu bi se u najboljem slučaju mogle izvući, ako se namirnica termički obradi na pravi način. Najnovije studije su pokazale da se kuvanjem batata na pari, najbolje čuvaju njegovi antioksidansi. Ne samo da kuvanje na pari ne zauzima puno vremena koliko bi pomislili, nego su batati pravljeni na pari nešto najukusnije, što biste probali.
Batat, slatki krompir, svjež - Detaljne nutritivne vrijednosti
Nutrijent | Mjerna jedinica | Količina |
---|---|---|
Energetska vrijednost | kcal | 86 |
Ukupno proteina | g | 1,57 |
Ukupno ugljenih hidrata | g | 20,12 |
Ukupno masti | g | 0,05 |
– od toga: zasićene masne kiseline | g | 0,018 |
Dijetalna vlakna | g | 3,00 |
Holesterol | mg | 0,00 |
Voda | g | 77,28 |
Ukupno šećera | g | 4,18 |
Mononezasićene masne kiseline | g | 0,001 |
Polinezasićene masne kiseline | g | 0,014 |
Vitamin A | IU | 14187 |
Vitamin B1 (Tiamin) | mg | 0,078 |
Vitamin B2 (Riboflavin) | mg | 0,061 |
Vitamin B3 (Niacin) | mg | 0,557 |
Vitamin B6 (Piridoksin) | mg | 0,209 |
Vitamin B12 (Kobalamin) | mcg | 0 |
Folati | mcg | 11 |
Vitamin B5 (Pantotenska kiselina) | mg | 0,800 |
Vitamin C | mg | 2,4 |
Vitamin D | IU | 0 |
Vitamin E | mg | 0,26 |
Vitamin K | mcg | 1,8 |
Kalcijum (Ca) | mg | 30 |
Bakar (Cu) | mg | 0,151 |
Željezo (Fe) | mg | 0,61 |
Magnezijum (Mg) | mg | 0,258 |
Fosfor (P) | mg | 47 |
Kalijum (K) | mg | 337 |
Natrijum (Na) | mg | 55 |
Cink (Zn) | mg | 0,30 |
Mangan (Mn) | mg | 0,258 |
Selen (Se) | mcg | 0,6 |
Kupovina i čuvanje
Od nedavno batat se može nabaviti i na našim prostorima, zelenim pijacama ili u supermarketima. U supermarketima je dostupan tokom cijele godine. Njegova sezona vađenja je septembar i oktobar, bar što se tiče naše klime i naših područja, tako da bi u to vrijeme bilo moguće naći svježi sezonski batat.
U kupovini morate obratiti pažnju da na povrću nema nikakvih brazda ili oštećenja, te mekanih djelova koji ukazuju na početak kvarenja. Svakako izbjegavajte batate izložene u rashlađujućim rafama, jer niže temperature utiču na okus. Čuvanje, ni više ni manje nije drugačije kao i kod običnog krompira koji najčešće koristimo. Potreban je samo tamni prostor hladnije temperature, po mogućnosti da ima ventilaciju. U tom slučaju ostava ili kako se u narodu kaže špajz, je idealno mjesto. Tako čuavn batat može stajati i do mjesec dana.
Uticaj na zdravlje
Kao što smo pomenuli, bogata količina beta-karotena u batatu, osigurava kvalitetan vid. Beta-karoten je jedan od važnih antioskidansa koji sprječavaju nastanke oksidativnih oboljenja. Glikemijski indeks (GI), koji je u ovom slučaju nizak u ovoj namirnici, može se, gledajući po primjeru današnje ishrane posmatrati kao vrlo važan parametar koji enormno utiče na bolju ishranu ljudi. Mnogi su uvjereni da je na pomen škrobastog povrća, pogotovo krtolastog nemoguće pronaći namirnicu dovoljno zdravu da bi mogli kontrolisati nivoe krvnog šećera. Vjerovatno je takvo mišljenje uvriježeno zbog činjenice da je krompir najpoznatiji škrob, u kome naš digestivni sistem najbržim putem pretvara u brze šećere. Sa batatom, kao najboljom zamjenom škrobne namirnice za krompir nije takav slučaj. Batat se zbog svog niskog GI i malog udjela šećera, preporuča dijabetskim bolesnicima, jer s njim uvelike mogu nadoknaditi dnevni kalorijski unos.
Reference: